Profilaktyka i leczenie choroby alkoholowej
Nasilające się zjawisko alkoholizmu powoduje nie obliczalne szkody we wszystkich sferach życia człowieka. Rosnące koszty społeczne alkoholizmu sprawiają, że coraz intensywniejsze stają się działania zmierzające do ograniczenia rozmiarów alkoholizmu i zapobiegania alkoholizmowi.
Termin „profilaktyka” pochodzi z języka greckiego „prophylaktikos”[1] i oznacza zapobieganie. W przypadku problemów alkoholowych, zapobieganie dotyczy bardzo szerokiego obszaru działań. Z jednej strony obejmuje wszelkie starania zmierzające do zwiększenia szans i zasobów sprzyjających zdrowemu stylowi, z innej zawiera te działania, które stawiają sobie za cel minimalizowanie różnego typu kosztów związanych ze skutkami picia alkoholu.
Działalność profilaktyczna obejmuje wiele grup społecznych i sfer działań ludzkich. Jest adresowana zarówno do osób, które nie miały jeszcze kontaktów z alkoholem, jak i do tych które są w fazie eksperymentalnego picia. Obejmuje także tych ludzi, którzy piją w sposób szkodliwy lub ryzykowny, nadużywają alkoholu lub są od niego uzależnieni, a także tych, którzy już ponoszą różnego rodzaju koszty związane z własnym lub czyimś piciem. Działania zapobiegawcze są również adresowane do środowisk, grup i osób, u których ze względu na różne obciążające czynniki (min. genetyczne, psychologiczne, i społeczne) ryzyko pojawienia się zaburzeń i problemów związanych z już mającym miejsce lub potencjalnym spożywaniem alkoholu jest wyższe niż w całej populacji. [2]
Szeroki zakres działań profilaktycznych wynika z faktu, że nie tylko osoby uzależnione od alkoholu doświadczają w swoim życiu negatywnych skutków picia. Większość tych, którzy mieli problemy spowodowane piciem alkoholu to osoby pijące niewiele, wypijające ilości umiarkowane. Indywidualne ryzyko w przypadku tych osób jest dużo niższe lecz stanowią one zdecydowanie większą część populacji. W wielu sytuacjach to osoby nie pijące doznają rozmaitych szkód z powodu picia innych. Duże znaczenie ma właśnie profilaktyka skierowana do osób i grup nie mających jeszcze kontaktów z alkoholem lub będących w fazie eksperymentowania (dzieci i młodzież) czy też pijących sporadycznie. Ma ona sprzyjać zarówno abstynencji, podniesieniu granicy wieku rozpoczynania picia, jak również uczyć bezpiecznego, kontrolowanego picia alkoholu.
W literaturze poświęconej problemom alkoholowym i ich zapobieganiu spotykamy różne próby definiowania takich pojęć jak: profilaktyka, prewencja, interwencja, terapia czy promocja określonych postaw i zachowań.
Promocja zdrowia zorientowana jest na zdrowie w całej populacji, natomiast prewencja dąży do minimalizowania prawdopodobieństwa wystąpienia choroby i zaburzeń i jest adresowana głównie do grup ryzyka (grup, środowisk lub osób w przypadku których prawdopodobieństwo pojawienia się problemów związanych z alkoholem jest wyższe w porównaniu z dana populacją).
Działania profilaktyczne można podzielić na trzy poziomy:
- pierwszy z nich to profilaktyka (prewencja) pierwszorzędowa, do której zalicza się niespecyficzne działania mające na celu zapobieganie pojawianiu się problemów i zaburzeń (min. przez zdobywanie i rozwijanie umiejętności asertywnych zachowań, wspomaganie w radzeniu sobie z trudnościami oraz dostarczanie informacji na temat szkodliwości picia alkoholu); jest ona najskuteczniejsza w sytuacjach, gdy symptomy zaburzeń jeszcze nie wystąpiły, choć często stosowana jest już po wykryciu pierwszych objawów;
- drugi poziom to profilaktyka drugorzędowa (prewencja wtórna) adresowana do konkretnych odbiorców, wyselekcjonowanych ze względu na podwyższony poziom ryzyka wystąpienia zaburzeń i charakteryzujące się stosowaniem bardziej specyficznych niż w profilaktyce pierwszorzędowej, nastawionych na wybrane obszary funkcjonowania odbiorcy oddziaływań; w tym obszarze mieszczą się także działania interwencyjne, a odbiorcami są osoby, grupy i środowiska, w których wykryto symptomy zaburzeń;
- ostatni poziom to profilaktyka trzeciorzędowa (prewencja trzeciego stopnia), obejmująca działania o charakterze interwencyjnym i terapeutycznym, stosowane po wystąpieniu zaburzeń; ten rodzaj profilaktyki stosowany jest w celu minimalizowaniu ryzyka pogłębiania się istniejącej już patologii i stwarzanie możliwości powrotu do zdrowia; ma ona na celu odnawianie i zwiększanie zasobów umożliwiających optymalne funkcjonowanie (lub powrót do niego) przez specyficzne działania terapeutyczne i wzmacniające.[3]
Uzasadnieniem dla działań profilaktycznych są dane, jakie można znaleźć niemal w każdej pozycji literatury dotyczącej problemów alkoholowych czy uzależnień. Wskazują one na ogromne koszty ponoszone przez pojedyncze osoby, rodziny, grupy i całe społeczeństwa z powodu picia alkoholu. Próby zmniejszania tych kosztów i zachęcanie ludzi do zdrowego stylu życia są podejmowane w różnych obszarach, zarówno prze jednostki, grupy i organizacje, jak i przez instytucje państwowe i międzynarodowe oraz organy władzy różnych szczebli.
Prace magisterskie i licencjackie o narkomanii i uzależnieniach 