Rodzaje, metody i działania wychowawczo- resocjalizacyjne

podrozdział pracy licencjackiej

Naczelnym celem wychowania resocjalizacyjnego jest spowodowanie określonych zmian w zachowaniu wychowanka. Rodzaje działań resocjalizacyjnych uwarunkowane są przyjęciem pewnej strategii. Strategia to złożony system, pewnego rodzaju naczelna idea, opracowany na podstawie odpowiednio dobranych metod i technik resocjalizacyjnych.
W pedagogice resocjalizacyjnej wyróżnia się dwie zasadnicze strategie. Pierwsza zakłada, że dobór środków i metod kierowany jest na stosowanie odpowiednio surowych kar. Druga realizuje działania resocjalizacyjne poprzez pryzmat szeroko pojętego dobra jednostki poddawanej temu procesowi. Współcześnie dominują strategie „mieszane”, w których przeplatają się tendencje humanistyczne z tendencjami zaostrzania kar[1].

W klasycznym ujęciu pedagogiki resocjalizacyjnej wyróżnia się trzy zasadnicze metody działań resocjalizacyjnych: antropologiczną (antropotechniczną), socjotechniczną oraz kulturotechniczną.

Do antropotechniki resocjalizacyjnej zalicza się[2]:

• osoby wychowujące;
• psychotechnikę wychowania resocjalizacyjnego: zależność ze względu na osobę wychowującą, ukierunkowanie aktywności (doradzanie, przekonywanie, informowanie o decyzjach) oraz podtrzymywanie i intensyfikowanie aktywności wychowanka (organizowanie doświadczeń, oddziaływania dyscyplinujące, wpływ osobisty).

W obszarze oddziaływań socjotechniczych znajdują się[3]:

• zależności ze względu na grupy społeczne;
• ukierunkowany wpływ grupy, zarządzanie i samorząd, kształtowanie celów, norm i struktur grupy;
• intensyfikowanie i podtrzymywanie pozytywnego wpływu grupy, podnoszenie spoistości i prestiżu grupy oraz integracji z innymi grupami społecznymi.

Na elementy kulturotechniki składają się[4]:

• szkoła;
• praca;
• rekreacja: zajęcia kulturalno-oświatowe (środki masowej komunikacji, twórczość w zakresie sztuki);
• sport, turystyka;
• technika wzorów kulturowych.

Projektowanie procesu resocjalizacji musi być uświadomione i zaplanowane. Biorąc pod uwagę przede wszystkim potrzeby praktyki wychowawczej, metody resocjalizacji można podzielić ze względu na środki, którymi dysponuje wychowawca przy realizacji zadań resocjalizacyjnych. Wychowawca ma do dyspozycji cztery zasadnicze rodzaje środków działań resocjalizacyjnych:

• osobiste walory własne lub innych osób;
• sytuacje społeczne;
• grupy formalne i nieformalne;
• elementy kultury.

Zagadnienie wpływu osobistego jest ściśle powiązane z pojęciem autorytetu wychowawcy. O autorytecie można mówić tylko wtedy, gdy osoba i zachowania wychowawcy mają dla podopiecznego znaczenie nagrody (pochwała, aprobata) lub kary (niezadowolenie, dezaprobata), dzięki czemu wychowanek chce a nie jest zmuszony postępować w taki sposób aby wywoływać nagradzające i unikać każących zachowań wychowawcy. Można więc powiedzieć, że wychowawca mający autorytet u wychowanka, jest dla niego osobą znaczącą wewnętrznie, zaś w przypadku przymusu, przekupstwa czy prestiżu, jest osobą znaczącą zewnętrznie. Tak więc autorytet opiera się nie na zewnętrznych karach, nagrodach, przymusie, władzy itp., lecz na szacunku i zaufaniu do wychowawcy. Niezbędnym czynnikiem dla zdobycia autorytetu jest wspólna realizacja
z młodzieżą tych celów, które jej aktualnie przyświecają, tylko współuczestnictwo w życiu młodzieży oraz udział w rozwiązywaniu ich problemów może doprowadzić do ukształtowania i umocnienia prawdziwego autorytetu wychowawcy[5].

• wpływ osobisty jest to wywieranie takiego stosunku wychowawczego, dzięki któremu wychowanek, pod wpływem autorytetu wychowawcy zmienia własne przekonania i zachowania;
• przykład własny jest to metoda polegająca na odwzorowywaniu przez wychowanka postępowania wychowawcy. Opiera się na mechanizmie naśladowania. Ma ona zastosowanie szczególnie wtedy, gdy chodzi o zmianę, bądź wywołanie nowych zachowań wychowanka;
• doradzanie wychowawcze występuje wówczas, gdy wychowawca udzielający rady ukazuje podopiecznemu niedostrzegane przez niego elementy sytuacji, np. zwracając uwagę na skutki takich, czy innych zachowań, wyjaśnia możliwe następstwa, informuje o sposobach postępowania i dostarcza mu wzorów takiego postępowania, wywołując w ten sposób zmianę ustosunkowań, motywów i postaw wychowanka;
• przekonywanie służy modyfikowaniu postaw młodzieży niedostosowanej społecznie. W wyniku odpowiedniej argumentacji można w dużym stopniu wpływać na kształtowanie i przekształcanie przekonań podopiecznego.

Sytuacje społeczne oznaczają układy zachodzące pomiędzy jednostką a innymi ludźmi, grupami, instytucjami, itp. Oprócz osób na wychowanka wywierają uczący wpływ także sytuacje. Wychowawca może wykorzystać ten fakt i odpowiednio manipulując sytuacjami i ich poszczególnymi elementami, aby przyczyniały się one do wykonania określonych zadań resocjalizacyjnych:

• oddziaływanie sytuacyjne polega na odpowiedniej manipulacji sytuacjami
  i ich poszczególnymi elementami, aby wywierały uczący wpływ na wychowanka. Manipulowanie polega głównie na wprowadzaniu zmian do zaistniałych sytuacji, organizowaniu odpowiednio zaaranżowanych sytuacji, utrzymywaniu pożądanych elementów sytuacji i eliminacje elementów niepożądanych;
• organizowanie doświadczeń uczących występuje wówczas, gdy w ramach stworzonych sytuacji pożądane zachowania wychowanka wywołują następstwa dodatnie, zaś niepożądane następstwa ujemne. Działania tego rodzaju umożliwiają poszczególnym jednostkom wyniesienie doświadczeń uczących z zaistniałych sytuacji wychowawczych;
• nagradzanie i karanie wychowawcze. Nagradzanie jest metodą wychowawczą polegającą na tworzeniu atrakcyjnych dla jednostki zdarzeń. Posiada funkcje stymulującą i wychowawczą, funkcje wzmacniającą i orientacyjną. Karanie posiada również pewną wartość wychowawczą, dzięki której wychowanek uświadamia sobie naruszenie interesów społecznych. Posiada również walory reedukacyjne i odstraszające;
• uświadamianie skutków zachowań. Środkiem oddziaływania jest sytuacja społeczna. Podstawą tej metody jest prawidłowość, zgodnie z którą wyobrażenie sobie następstw swojego postępowania, poprzez porównanie go z dotychczasowymi doświadczeniami, wpływa na formę aktualnej i przyszłej aktywności jednostki;
• trening autogenny i interpersonalny, socjodrama i psychodrama. Trening autogenny polega na uczeniu się i utrwalaniu samokontroli reakcji wychowanka na różne bodźce, w wyniku czego jednostka zdobywa możliwość najkorzystniejszego dla siebie reagowania w różnych sytuacjach społecznych. Celem treningu interpersonalnego jest nabywanie umiejętności uczuciowego reagowania jednostki w kontaktach z innymi ludźmi. Działania interpersonalne służą kształtowaniu prawidłowych stosunków między jednostkami. Socjodrama to odmiana treningu kształtująca społeczne zachowania wychowanka. Przedmiotem oddziaływań w socjodramie jest grupa, jej działalność, panujące w niej stosunki, rodzaj i poziom jej aktywności. Psychodrama polega na ćwiczeniu sposobów konstruktywnego wyrażania własnych stanów emocjonalnych. Celem psychodramy jest wywołanie określonych zmian osobowości poszczególnych jednostek;

Każdy człowiek jest członkiem jakiś grup społecznych wynika to przede wszystkim z tego, że jedynie grupa stwarza możliwości zaspokojenia wielu ważnych dla człowieka potrzeb. Grupa stanowi podstawę kolejnego zbioru metod resocjalizacji. Poprzez wykorzystanie faktu zależności człowieka od grupy, może stanowić ważny środek resocjalizacji. Nacisk grupy na zachowanie się jej członków wywierany jest przy pomocy mechanizmu kontroli społecznej, który funkcjonuje również na zasadzie nagród i kar. System ten dotyczy nie tylko tego, jak należy postępować, ale również jak należy reagować na postępowanie innych. Zależność jednostki od grupy może mieć charakter zewnętrzny lub wewnętrzny. Zależność zewnętrzna jest właściwa grupą przynależności formalnej, np. klasa szkolna. Zależność wewnętrzna cechuje grupy odniesienia jednostki, taką grupą może być np. reprezentacja piłki nożnej dla piłkarza juniora. Grupa wywiera na swoich członków tym większy wpływ, im bardziej stanowi dla nich grupę odniesienia, a nie tylko grupę przynależności.

• metoda samorządu oznacza zasadę wychowania postulującą doprowadzenie wychowanka do samodzielnego i świadomego kierowania swoim postępowaniem oraz do samodyscypliny;
• kształtowanie celów, norm i struktury grupy. Kształtowanie celów grupy jest metodą zwiększania wpływu grupy na wychowanków, prowadzącą do uwewnętrznienia przez nich wartościowych celów grupy. Kształtowanie norm jest kolejnym czynnikiem wywierającym wpływ na zachowanie się członków grupy. Kształtowanie struktury grupy polega na zapewnieniu większego wpływu jednostek konstruktywnych na życie grupy i pozbawienie tego wpływu jednostek destruktywnych. Realizacja tych zadań wymaga dokonania określonych przekształceń w wewnętrznej strukturze grupy;
• podnoszenie spoistości i prestiżu grupy. Są to cechy stanowiące o trwałości grupy. Spoistość grupy można zwiększać podnosząc jej atrakcyjność, a prestiżu grupie dodaje się poprzez np. tworzenie grup elitarnych;
• sposoby kierowania grupą. Wyróżnia się trzy zasadnicze style: autokratyczny, którego istotą jest skoncentrowanie władzy w jednych rękach oraz ostry podział na kierujących i podwładnych, demokratyczny cechuje współudział grupy w podejmowaniu decyzji, określaniu celów i sposobów ich realizacji oraz podziału czynności,  styl liberalny polega na pozostawieniu członkom grupy pełnej swobody w zakresie podejmowania decyzji i wykonywania zadań.

Na kulturę składają się wzory zachowań i wytwory przyswojone w trakcie rozwoju społecznego[6]. Wzory tych zachowań obejmują trzy podstawowe zakresy życiowej aktywności jednostki: naukę, pracę i rekreację. Wzory kulturowe obejmują również różne jej wytwory, np. instytucje, środki masowego przekazu, książki, filmy itp. oraz wzory osobowe lub wzory stylu życia. Jest to bardzo bogaty treściowo obszar metod, który z powodu swojej objętości ujęłam nieco lapidarnie[7]:

• nauczanie resocjalizujące kładzie nacisk na rozbudzenie zainteresowania młodzieży nauką szkolną, poprzez zastosowanie zasady dominacji wychowania, indywidualizacji i zasady stopniowania trudności;
• aktywizowanie pracownicze opiera się na uświadamianiu wychowankom związków pracy z jej skutkami w zakresie życia indywidualnego i społecznego. Ważnym elementem aktywizacji jest organizowanie odpowiednich warunków pracy, kształtowanie przez pracę umiejętności współdziałania oraz kształtowanie odpowiednich postaw wobec pracy;
• organizowanie rekreacji odbywa się poprzez odpowiednie wykorzystywanie czasu wolnego wychowanka, który jest bardzo ważnym elementem prawidłowego przebiegu resocjalizacji. Spędzanie czasu wolnego przez dzieci nie powinno odbywać się w sposób dowolny. Musi podlegać wymogom wychowawczym, kontroli i interwencji dorosłych. Powinno to jednakże dotyczyć jedynie norm ogólnych. W zakresie szczegółowych treści i sposobów spędzania wolnego czasu powinniśmy umożliwić wychowankowi wykazanie swej samodzielności poprzez pozostawienie mu własnej inicjatywy. Podstawowe zasady organizacji czasu wolnego obejmują: możliwość wyboru zajęć rekreacyjnych przez wychowanków przy pełnej dobrowolności uczestnictwa w zajęciach. Zasady te nakazują stworzenie w zakładzie różnorodnych form zajęć rekreacyjnych w taki sposób, aby każdy z wychowanków mógł tam znaleźć coś szczególnie go interesującego. Do najważniejszych zajęć rekreacyjnych należą: sport, oraz gry i zabawy ruchowe, turystyka (wycieczki, biwaki rajdy itp.), udział w imprezach artystycznych (kino, teatr, koncerty), środki masowej komunikacji (czytelnictwo, radio, telewizja, komputer itp.), inne formy aktywności intelektualnej (np. nauka języków obcych, szachy i in.), amatorstwo artystyczne i zajęcia praktyczno – techniczne (np. różne koła zainteresowań), aktywność towarzyska (np. zabawy, wieczorki, dyskoteki
  i in.), indywidualne formy aktywności (np. kolekcjonerstwo i inne osobiste zamiłowania. Aby rekreacja stanowiła środek resocjalizacji, musi stanowić źródło różnorodnych satysfakcji, jak również powinna nawiązywać do podstawowej potrzeby zabawy[8];
• na wzory kulturowe składają się wzory osobowe, społeczne i wzory aktywności.

Wzory osobowe reprezentowane są przez rzeczywiste bądź fikcyjne postacie z życia, literatury, filmu itp., posiadające takie cechy, jakie chcielibyśmy wykształcić u wychowanka. Może to być tylko taka postać, która będzie dla podopiecznych osobą znaczącą wewnętrznie. Posługując się w procesie resocjalizacyjnym metodą wzorów osobowych należy wykorzystywać zarówno wzorce pozytywne, jak też negatywne. Wzory społeczne obejmują cechy reprezentowane przez pewne zbiorowości ludzi, z którymi wychowanek czuje się związany, może to być np. grupa szkolna, drużyna sportowa, „paczka” koleżeńska itp. Poprzez prezentację tego rodzaju wzorów, eksponuje się te cechy zbiorowości, które warunkują określone postawy jej członków. Wzory aktywności obejmują podstawowe dziedziny życia wychowanka, a więc naukę, pracę i rekreację. Należą do nich wzory życia rodzinnego, miłości, przyjaźni, zabawy, odpoczynku, stosunku człowieka do grożących mu niebezpieczeństw, wzory wyrażające postawę wobec innych ludzi itp.

[1] Ibidem, s. 45

[2] S. Górski, Metodyka resocjalizacji, op. cit., s. 62

[3] Ibidem, s. 63

[4] Ibidem, s. 63

[5] H. Muszyński, Teoretyczne problemy wychowania moralnego, op. cit. s. 44

[6] A. Kłoskowska A., Kultura masowa, Warszawa 1980, s. 56

[7] S. Górski, Metodyka resocjalizacji, op. cit., s. 64

[8] Ibidem, s. 65

Single Post Navigation

← Older Entry

Newer Entry →